این خطبه حضرت علی زمانی ایراد شد که عده ای از شعرا و ادیبان عرب در بازار عکاظ گرد هم جمع شده بودند و در وصف بتهای اعراب و سنتهایشان اشعار فاخر می سرودند. عده ای از آنان با لحن استهزاء از حضرت درخواست کردند تا به جمع آنها بپیوندد و آنها را با کلام خود به فیض برساند که در کمال تعجب همگان یکی از بزرگترین آثار ادبی - معنوی تاریخ به وقوع پیوست و حضرت خطبه ای ایراد کردند که تمام حروف آن فاقد نقطه است. هر چند مطالب و مسائل بیان شده در این خطبه بیشتر شامل حال شعرا و افکار آنان در همان زمان بوده ولی توجه به معانی آن نیز خالی از لطف نیست. برای راحت تر شدن ترجمه هر بند را با شماره اختصاصی نوشته ام تا در تطبیق ترجمه با متن اصلی راحت تر باشید.
- به اطلاع دوستانی که به دنبال شماره خطبه می گشتند برسانم که متأسفانه این خطبه در نهج البلاغه گنجانده نشده و برای همین بود که خود من مدتی به دنبال آن بودم-
الحَمدُللهِ المَلِک ِالمَحمُودِ المَالِک ِالوَدُودِ مُصَوّرِ کلِّ مَولود وَ مَآلِ کلِّ مَطرُود(1) سَاطِع ِالمِهادِ وَ مُوَطّدِ الأطوادِ وَ مُرسِلِ الأمطارِ وَ مسَهِّلِ الأوطارِ وَ عالِمِ الأسرارِ وَ مُدرِکِها وَ مُدَمِّرِ الأملاکِ وَ مُهلِکِها (2) وَ مُکَوّرِ الدُّهُورِ وَ مُکرِّرُِها وَ مَورِدِ الأمورِ وَ مَصدرِها . عَمَّ سَماحُهُ وَ کمُل رُکامُه وَ هَمَلَ(3) . وَ طاوَعَ السّؤالَ وَ الأمَلَ وَ أوسَع الرَّمَل وَ أرمَلَ(4). أحمَدُه حَمداً مَدُوداً مَداه وَ اُوحِّده کَما وَحَّدَ الأوّاه وَ هُوَالله لا إلهَ لِلأممِ سِواه وَ لا صَمادِعَ لِمَا عَدَّلَه وَ سَوّاه(5) .
أرسَل محمَّداً عَلَماً لِلأسلام وَ إمَامَاً لِلحکّام. مسَدِّدِا لِلرَّعَاع وَ مُعَطّلَ أحکام وُدَّ وَ سِواع (6). أعلمَ وَ عَلّمَ وَ حَکَمَ وَ أحکَمَ وَ أصّلَ الأصولَ وَ مَهَّدَ . وَ أکَّدَ المَوعُودَ وَ أوعَدَ.(7) أوصَلَ الله لهُ الإکرامَ وَ أودَعَ روحَه السّلامَ وَ رَحِمَ آله وَ أهله الکِرامَ ؛ مَا لمَعَ دالَ وَ مَلعَ دالٌّ وَ طَلعَ هِلالٌ وَ سمِعَ إهلالٌ(8) . إعمَلوُا رَعاکُمُ الله وَ أصلِحوا الأعمَالَ وَ اسلکُوا مَسَالکَ الحَلال وَ اطرَحوا الحَرامَ وَ دَعُوه وَ اسمَعُوا أمرَ اللهِ وَ عُوه(9) وَ صِلوا الأرحَامَ وَ رَاعُوهَا وَ عاصُوا الأهوَاءَ وَ اردَعُوها وَ صَاهِروهَا أهلَ الصَّلاح وَ الورعِ . وَ صَارِمُوا رَهطَ الّلهوِ وَ الطّمَعِ(10) وَ مُصاهِرُکُم أطهَر الأحرَار مَولِدا وَ أسرَاهم سؤدَداً وَ أحلاهم مَورِداً (11) وَ هَا هوَ اَمَّکم و حَلَّ حَرَمَکم مُملِّکاً عرُوسَکُم المُکرَّمَة وَ مَاهِرَهَا کَمَا مَهَرَ رَسول اللهِ أمَّ سَلمَة وَ أکرَمَ صَهرٍ.(12) أودَع َالأولادَ وَ مَلکَ مَا أرَادَ وَ مَاسَهَا وَ لا وَهَمََ وَ لا وَکسَ مُلاحِمَه وَ لا وَصَمَ. (13) أسألُ اللهَ لکُمُ أحمَادَ وِصَاله وَ دَوَامَ أسعَادِهِ وَ ألهَمَ کُلا ً إصلاحَ حالِه وَ الأعدادَ لمآلِه وَ مَعَادِهِ وَ له الحَمد السَّرمَد وَ المَدح لرَسُولِه أحمَدَ.(14)
سپاس خدای را که فرمانروای ستوده، مالک محبوب، نقش بند هر مولود ، پناهگاه هر رانده شده است(1). هموار کننده زمین و استوار کننده کوهها و فرستنده باران ها و آسان کننده نیازها و آگاه به رازها و درک کننده آنها. نابود کننده املاک و از بین برنده آنها(2) و در هم پیچنده روزگار و بازآورنده آنها و منشأ و سرچشمه کارها . (آن کسی که) بخشش او فراگیر و نعمتش کامل و ریزان است (3). درخواست ها وآرزو ها را پاسخ گفت و صحرا ها را گسترش داد و شنها را روان ساخت.(4) او را به ستایشی جاودانه می ستایم و او را یگانه می دانم آنگونه که عاشق نالان او را یگانه می داند. و اوست خدایی که جز او خدایی برای امتها نیست. کسی که هیچ مانعی او را از عدالت و مساوات باز ندارد.(5)
محمد(ص) را به فرستاد به عنوان شاخص برای اسلام و پیشوای فرمانروایان ، استقامت کننده در برابر جاهلان و و از بین برنده احکام بتهای ود و سواع(6) . آگاه کرد و آموخت و استوار ساخت و محکم نمود و اصول را پایه گذاری کرد وآماده نمود و بر وعده قیامت تأکید نمود(7). خداوند او را به درجه بزرگواری رساند و در روحش سلامت را به امانت نهاد و خاندان گرامیش را مورد مرحمت قرار داد تا زمانی که خورشید بدرخشد و ماه بتابد و گرگ جست و خیز نماید و صدای تلبیه ( لبیک گفتن) حجاج شنیده شود(8). عمل کنید تا خداوند رعایت حال شما را بکند و کار ها را اصلاح نمایید و راههای حلال را بپیمایید . حرام را ترک کرده و کنار بگذارید و دستور خداوند را بشنوید و حفظش کنید(9) و صله ارحام را به جای آورید و آنرا رعایت نمایید و از هواهای نفس سرپیچی کنید و آنها را دور افکنید و با افراد شایسته و پاکدامن وصلت نمایید و از گروه عیاش و طمع کار دوری کنید(10). دامادهای شما باید پاکترین آزادگان از لحاظ ولادت و پر افتخارترین از نظر شرافت و شیرین ترین از لحاظ برخورد باشند(11) و اینک او قصد شما را کرده و در حریم شما وارد شده و عروس گرامی شما را مالک می باشد و مهر او را ادا می کند همچنان که رسول الله ام سلمه را مهر داد و او گرامی ترین داماد است (12). فرزندانی را به یادگار گذاشت و آنچه را خواست مالک شد و با او نرمخویی نمود و شک نکرد و بر خویشان عیب و نقص نگرفت .(13) از خداوند برای شما می خواهم شما حمد کننده نعمتهای پیاپیش باشید و مشمول ادامه خوشبختی هایش گردید. خدایی که به همگان اصلاح نمودن حال خویش و آمادگی برای معاد را الهام نمود . ستایش جاودانی مخصوص اوست و ثنا و سپاس برفرستاده او ـ احمد ـ باد. (14)
